Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) çocukluk çağında başlayıp etkisi yaşam boyu devam edebilen bir nöropsikiyatrik bozukluktur. Temel belirtileri dikkat eksikliği, hiperaktivite (hareket fazlalığı) ve impulsivite yani dürtüselliktir. Fakat bu rahatsızlığa sahip tüm bireylerde dikkat eksikliği ve hiperaktivite/dürtüselliğin birlikte görülmeyebilir.
Dikkat eksikliğinin üç alt tipi vardır: Birincisinde bazı çocuklarda dikkat eksikliği, ikincisinde hiperaktivite-impulsivite ön plandadır. Üçüncüsünde ise her ikisi de görülebilir.
Hiperaktivite Neden Meydana Gelir?
DHEB’nin sebebini bulmak için önce beyin gelişimini anlamak gerekir. Beyindeki yapısal farklar olarak baktığımızda kişilerin beyin metabolizmasında, gelişiminde ve beynin çeşitli bölgelerindeki hacimde yapısal farklar bulunmaktadır. DEHB sorunu olan kişilerde sinir taşıyıcıları olan nörotransmitterlerin, dopamin ve norepinefrinin farklı beyin fonksiyonlarını etkinleştirme ve nöronlar arasında iletişim kurma görevlerini yerine getirme şekillerinde anormallikler mevcuttur. Özellikle dopamin aktivitesini oluşturduğu yollarda çok ciddi sorunlar bulunmaktadır. Seretonin seviyesi ve aktivitelerindeki ayrışmalar da dopamin üstünde olumsuz etkiler gösterir.
Hiperaktivite Belirtileri Nelerdir?
Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından hazırlanan sınıflandırma sisteminde (DSM- IV) çocuklarda DEHB’nin belirtileri şöyle belirtilmiştir:
- Yönergeleri baştan sona takip edemez.
- Dikkatini yaptığı işe ya da oynadığı oyuna odaklayamaz.
- Genellikle unutkan ve düzensizdir.
- Uzun sürecek ya da zihinsel uğraş gerektirecek şeyleri yapmak istemez ya da yapmakta zorluk çeker.
- Yerinde duramaz, oturması gerektiğinde oturamaz, oyun oynarken sessiz kalamaz.
- Aşırı ve hızlı konuşur, bazen anlamsız cümleler söyler. Sorulan soruları daha bitmeden cevaplar.
- Sıra beklemede zorlanır.
- Konuşma, oyun ve olaylara müdahale ederek yarıda keser.
DEHB’si olan çocuklar ne gibi sorunlar yaşarlar?
Bu çocuklar okul, ev ya da arkadaşlarıyla ilgili sorunlar yaşar. Okulda beklenenden az performans gösterirler, dikkatle ilgili sorunları olduğu için derste öğrenmeleri güçtür ve ödevlerinin başına oturmakta zorlanırlar. Sürekli araya giren ve sırasını beklemekte zorlanan çocuklardır. Oyun sırasında oyunları böldükleri ve düşünmeden davrandıkları için çoğu zaman arkadaşlarıyla kavga ederler. Dış uyaranlara karşı çok hassastırlar, bu uyaranlar hemen dikkatlerini dağıtabilir. Bu durumlar çocuğun günlük yaşamında ve sosyal ilişkilerinde, okul başarısında olumsuz etkilere yol açar ve gelecekte bir takım psikiyatrik hastalıklara neden olabilir.
Hiperaktivite belirtileri yaş ilerledikçe değişir mi?
Yaşın ilerlemesiyle birlikte DHEB belirtileri de değişiklik gösterir. Kişiler tedavi olmasa bile hiperaktivite zamanla azalabilir. Fakat dikkat eksikliği belirtisinde gerileme olmayabilir.
Hiperaktivite Nasıl Tedavi Edilir?
DEHB’nin tedavisi düşünüldüğü kadar zor değildir. Tedavinin en iyi etki ettiği dönem okul öncesi ve okul çağının ilk yıllarıdır. Aileler uzmanla görüştükten sonra gerekli tedaviye başlanır, duruma göre ilaç tedavisi uygulanabilmektedir. Davranış tedavisinde amaç dürtüselliğin kontrolü, daha uzun düşünerek hareket edebilme, motor hareketliliğin uygun hale getirilmesi amaçlanır. Sorunlu davranışlar listelenir, hedef belirlenir ve çocuğa karşı görevler planlanır. Bu süreçte yapılması gerekenlerin küçük parçalar haline getirilip, basamak basamak gerçekleştirilmesi daha doğru olur. Çocuk düzenli olarak kontrol edilir ve aksayan yönler değerlendirilir.
Hiperaktivite tedavi sürecinde nelere dikkat etmek gerekir?
DEHB’nin tedavi süreci için öncelikle çocuğun ve ebeveynlerin bilgilendirilmesi gereklidir. DEHB hakkındaki yanlış bilgi ve önyargılar düzeltilip bozukluğun belirtileri, seyri ve tedavisi hakkında bilgi verilmelidir. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu nöropsikiyatrik bir bozukluktur. Ailelerin, bu bozukluğun beyin yapısından kaynaklandığını ve sebebinin kendi tutum ve davranışlarının olmadığını anlatmak gerekir. Aksi takdirde ailenin çocuğun hareketlerini yanlış yorumlaması ve yanlış tepkiler vermesi belirtileri artırabilir.
Hiperaktivite tedavi edilmezse ne gibi sonuçlara yol açar?
Erken başlayan tedavi çocuğun okul çağında karşılaşacağı problemleri de önlemektedir. Özetle DEHB’de yakınmalar çoklu etki yapar ve davranışsal olarak hiperaktivite, dürtüsellik; bilişsel olarak dikkat sorunları hafıza, sosyal olarak arkadaş ilişkilerinde yalnızlık ve sorun yaşar, duygusal olarak da ani parlamalara, ani iniş ve çıkışlara, depresyona sebep olabilir.
Uzm. Psk. Ege Ece BİRSEL
Klinik Psikoloji
Egepol Hastanesi, İzmir’de tercih edilen, güvenilir ve saygın sağlık kurumlarındandır. Profesyonel kadrosu ve modern medikal ekipmanlarıyla hastalarına güvenilir tedavi seçenekleri sunar. Hasta bakımı ve takibinde de ön plana çıkan Egepol hastanesi, hasta odaklı yaklaşımı ve etik değerlere bağlılığı ile de tanınmaktadır. Sağlık sorunlarınıza çözüm bulmak ve uzman bir bakım almak için Egepol Hastanesi her zaman yanınızda. Size en iyi sağlık hizmetini sunmak için buradayız.