Hedefe Yönelik Tedaviler (Akıllı İlaçlar)

Kanser hücrelerinin ortaya çıkmasında, bu hücrelerin büyümesinde, gelişiminde ve vücuda yayılmasında rol oynayan bazı moleküller mevcuttur. Hedefe yönelik tedavi; bu molekülleri hedef alarak, kanserin büyümesini, gelişmesini ve yayılmasını durdurmayı amaçlayan ve bu amaçla kullanıma girmiş olan tedavilerdir.

Halk arasında -akıllı ilaç- olarak da bilinen bu tedaviler ile kanserin ilerlemesi ve büyümesi yavaşlatılmış hatta bazı kanser türlerinde elde edilen başarı ile – ölümcül değil kronik bir hastalık- haline gelmesi sağlanmıştır. Bu tedavilere bireyselleştirilmiş tedaviler de denilmektedir. Çünkü (böbrek, prostat, over, karaciğer ve başboyun kanserleri dışında) aynı kanser türüne sahip her hastaya bu tedaviler verilmemektedir. Hastaya ait tümör dokusunda yapılan özel moleküler testler sonrasında, uygun hastalara verilebilmektedir.

Hedefe yönelik tedavide nasıl etki gösterir?

Kanser hücrelerinin oluşması, büyümesi, gelişmesi ve yayılması için, hücre içerisinde bazı mekanizmalar veya moleküller mevcuttur. Kanser hücresi bu yolları kullanarak kontrolsüz bir biçimde büyür, gelişir, çoğalır ve vücuda yayılırlar. Bu yolları ve molekülleri hedefleyen ilaçlar ile kanserin büyümesi, çoğalması ve yayılması yavaşlatılabilir ve hatta durdurulabilir. Bazı kanser türlerinde kemoterapi ile birlikte kullanıldıklarında kemoterapinin etkinliğini arttırırlar, böylelikle daha uzun bir yaşam süresi elde etmede katkı sunabilirler.

Hedefe yönelik tedavi vermenin amacı nedir?

Hedefe yönelik tedaviler ile kanserli hücrenin büyümesi ve yayılması yavaşlatılmış veya tamamıyla durdurulması hedeflenir. Bunun için kanserli dokudan bakılan moleküler analiz ile hedefe yönelik tedavilerin etkili olacağı moleküler yapının varlığı araştırılır ve eğer saptanırsa hedefe yönelik tedaviler uygulanabilir. Böylelikle var olan kanserli hücre büyüme, gelişme ve yayılma fırsatı bulamayacaktır. Bu da– kemoterapi ile birlikte veya tek başına kullanıldığında- kanseri tedavi etmede olumlu katkılar sağlamıştır.

Hangi kanser türlerinde bu tedaviler kullanılabilir?

Başta meme, kolon, mide, akciğer, karaciğer, prostat kanserleri gibi toplumda sık görülen kanserler olmak üzere en az 15 kanser türünde hedefe yönelik tedaviler Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi (FDA)’den onay almıştır.

• Meme kanseri
• Kolon kanseri
• Mide kanseri
• Akciğer kanseri
• Hepatosellüler (karaciğer) kanseri
• Over (yumurtalık), endometrium (rahim), serviks (rahim ağzı) kanseri
• Tiroid kanserleri
• Prostat kanseri
• Böbrek kanseri
• Melanom
• Baş-Boyun kanserleri gibi kanserlerde sıklıkla ve güvenle kullanılmaktadır.
• Gastrointestinal Stromal Tümörtler (GİST)
• Bazı Yumuşak Doku Sarkomları

Hedefe yönelik tedavi hangi sıklıkta ve ne kadar süre alacaksınız?

Hedefe yönelik tedaviler; kanserinizin tipi, evresi, kanserin hedefe yönelik tedaviye yanıt verecek olan bazı özelliklere sahip olması gibi şartlara göre tedavi verilebilirliği, süresi ve sıklığı değişmektedir. Kemoterapi ile birlikte verilen hedefe yönelik tedaviler genellikle kemoterapinin verildiği günlerde verilmektedir. Bunun dışında her gün kullanım, 3 hafta kullan, 1 hafta ara ver gibi kullanım şekilleri de mevcuttur.

Tedavi esnasında görülebilecek yan etkiler ile de tedavinin kullanımı değişmektedir. Yan etkilerin tipine veya hastalığın tedaviye yanıtı ile ilişkili olarak doz azaltma, kullanım şemasını değişmesi, tedaviye ara verilmesi ve hatta tamamı ile kesilip başka bir tedavi uygulanması söz konusu olabilir. Tedavi ile ilişkili durumlarda muhakkak doktorunuza danışınız.

Hedefe yönelik tedaviler sırasında ve sonrasında başka ilaçları alabilir misiniz?
Hedefe yönelik tedaviler bazı ilaçlar ile direkt etkileşme yoluyla, bazı ilaçlar ile karaciğer veya böbrekteki metabolizmasını etkileyerek etkileşime girebilirler. Bu tedavilere başlamadan önce doktorunuza kronik hastalıklarınız sebebi ile kullanmakta olduğunuz ilaçlarınızı muhakkak bildiriniz ve doktorunuza danışmadan ilaç kullanmaktan kaçınınız. Tedavi sonrasında zamanla bu ilaçların etkinliği azalacaktır. Bu süreçte doktorunuza danışarak, onunla iletişime geçerek ilaçlarınızı düzenleyiniz.

Hedefe yönelik tedaviler hangi ilaçlardan oluşmaktadır?

Hastalık tanısına göre (Özel moleküler ve genetik testler gerekmeden) kullanılan ilaçlar:

• Bevasizumab
• Aflibercept
• Regorafenib
• Sunitinib
• Sorafenib
• Pazaopanib
• Vandetanib
• Axitinib
• Everolimus
• Denosumab

Hastalık tanısı ve moleküler, genetik testlerin sonucuna göre kullanılan ilaçlar:

• Trastuzumab Erlotinib Vemurafenib
• Pertuzumab
• Neratinib Afatinib Cobimetinib
• TDM-1
• Lapatinib
• Ribosiklib Gefitinib
• Osimertinib
• Lorlatinib Dabrafenib
• Trametinib
• Encorofenib
• Pablosiklib Crizotinib İmatinib (Glivec)
• Cetuximab Alektinib
• Panitumumab Seritinib

Günümüzde biyoteknolojinin gelişmesi ile yeni moleküler hedefler saptanmakta ve bu konuda birçok ilaç gelişimine şahit olmaktayız. Örneğin son yıllarda hedefe yönelik bir antikor ve buna bağlı olan kemoterapi ilaçları ile hedefe yönelik kemoterapi verilmeye başlanmış, klinik çalışma ve hastalar üzerinde etkinliği kanıtlanmıştır.

İlerleyen yıllarda bu konuda daha çarpıcı gelişmelerin olacağı aşikârdır. Bu ilaçların kullanımı güncel verilerin ışığında bir kısmı hekimin reçetesi ile bir kısmı ise Sağlık Bakanlığı’nın onayı ile kullanılmaktadır. Bu ilaçların kullanımı ile ilgili, doktorunuzdan ayrıntılı bilgi alabilirsiniz.

Hedefe yönelik tedaviler öncesi ve sonrasında beslenme şekliniz nasıl olmalıdır?

Hedefe yönelik tedaviler besinlerle etkileşimi sık olan bir tedavi biçimidir. Tedavilerin büyük çoğunluğunda aç, tok, yemekle beraber veya düşük yağlı (%30’un altında) bir öğünle beraber alınmasına göre etkinlikleri değişmektedir. Örneğin Regorafenib (Stivarga®), Sorafenib (Nexavar®) düşük yağlı bir öğün ile beraber alındığında etkinliği en iyi olmaktadır. Bunun dışında kullanılan birçok besin, ilaç etkinliği, biyoyararlanımını ve emilimini etkilemektedir.

Örneğin yeşil çay Suntinib ve birçok ilacın biyoyararlanımını ve emilimini azaltmaktadır. Greyfurt, karaciğer üzerindeki enzimlerin çalışmasını değiştirerek ilaç etkisini değiştirmektedir. Ginseng, birçok ilacı biyoyararlanımını azaltmaktadır. Tedavi sırasında doktorunuz ve diyetisyeniniz ile görüşerek muhakkak beslenme konusundaki tavsiyelerine uyunuz.