Çocuklarda Kabızlığın Nedenleri Nelerdir? Nasıl Tedavi Edilir?

Kabızlık çocuklarda çok sık görülen problemlerden biridir. Dışkılama sayısında azalma, sert ve ağrılı dışkılama olarak tanımlanır. Özellikle 1-5 yaş arası çocuklarda daha sık görülür ve farklı nedenleri vardır. Kabızlık genellikle geçici bir süre yaşanır.

• Çocuklarda kabızlık neden meydana gelir?
  • Kabızlık sebepleri arasında oyunu bırakmama isteği, stres, dengesiz beslenme ve lif bakımından zengin gıdaların tüketilmemesi, erken tuvalet eğitimi gibi birçok neden bulunmaktadır. Ağrılı bağırsak hareketleri de çocuklarda kabızlığa yol açar. Çocuk ağrı çekmemek için kakasını tutma yoluna gidebilir. Ağrı nedeniyle bağırsak hareketlerini engelleyen bir çocuk tekrar tekrar dışkılamayı durdurabilir. Diyetteki değişiklikler, tam sıvı diyetten katı gıdaya geçiş, yolculuk, ilaçlar, inek sütü alerjisi gibi etkenler de kabızlığı tetikleyebilir. 

• Çocuğun kakasını uzun süre tutması ne gibi sonuçlara yol açar?
  • Kakasını tutan bir çocuk bacaklarını çaprazlar, kızarır, kalçalarını sıkar ve yüz ifadesi değişir. Dışkılama geciktirilince çok miktar ve sert kıvamda kaka bağırsakların son bölümü olan rektumda birikir. Rektum zamanla içinde kaka biriktikçe genişler ve gerilmeye az duyarlı hale gelir. Dışkı parçaları çocuk fark etmeden çamaşırında kirlenmeye yol açar. Bazen de bağırsak hareketleriyle ilerleyen sıvı kaka, rektumdaki sert kaka çevresinden sızıp çocukta ishal olduğu izlenimini verebilir.  Bu çocuklar kirli çamaşırlarını utandıkları için saklarlar. Koku rahatsızlık verse de iç çamaşırlarını değiştirmek istemezler. Alay edildikleri veya utandıkları için okula gitmek istemezler. Erken tuvalet eğitimi anne-baba ve çocuk arasında bir savaş haline gelebilir. İstemli kaka tutma istemsiz bir duruma dönüşebilir. Kaka kaçıran çocuklarda kontrol olmadığı için bu çocukların suçlanıp cezalandırılmaması gerekir.

• Tanı yöntemleri nelerdir?
  • Ayrıntılı bir öykü alınması kabızlığın nedenini öğrenme açısından önemlidir. İlk muayenede kabızlığın ne zaman başladığı, önceki tuvalet alışkanlıkları, dışkılama sıklığı, dışkının şekli, dışkılarken kanama olup olmadığı, kullanılan ilaçlar, lifli besinleri tüketilip tüketilmediği, daha önce geçirilen idrar yolu enfeksiyonu olup olmadığı sorgulanır. Muayene yapılırken batında ele gelen kitle, şişlik ve makatta çatlak, kanama olup olmadığına bakılır. Radyolojik inceleme barsakta tıkanıklık, dışkının konumu ve miktarı hakkında bilgi verir. Bu bulgulara göre ileri incelemenin gerekli olup olmadığı kararlaştırılır. Çok şiddetli kabızlık için tiroid hormonları, kalsiyum, fosfor, magnezyum gibi laboratuvar araştırmaları yapılması gerekir.

• Nasıl tedavi edilir?
  • Çocuğa yeterli lif miktarı içeren besinler günlük olarak verilmelidir. Lif en çok meyvelerde, sebzelerde, arpa, mısır ve buğday gibi tahıllarda bulunur. Çocuğun günlük lif gereksinimi yaşa 5 rakamı eklenerek gram cinsinden hesaplanır. Her gün yeterli sıvı alınmalıdır. Büyük ve sert dışkının yumuşatıcılar ile küçültülüp dışarı atılması hedeflenir. Dışkı yumuşatıcılar kana geçmez ve bağırsakta uzun süre kalmaz. Kalın bağırsağın alt kısmındaki dışkının dışarı çıkması için fitil veya lavman kullanılabilir. Tedavide bağırsak çalıştırıcılar da kullanılır.

• Bağırsak çalıştırıcılar nasıl kullanılmalıdır?
  • Bağırsak çalıştırıcılarının amacı günlük bir veya iki ağrısız, yumuşak dışkılamayı sağlamaktır. Bağırsak çalıştırıcıları meyve suyu veya kefirle karıştırılıp verilebilir. Ailenin yaptığı en büyük yanlış çalıştırıcıların, sonuç alındığında hemen kesilmesidir. Sorun olmasa bile bağırsak çalıştırıcılar iki haftada bir %25 azaltılarak kesilmelidir. Eğer tekrar sorun artarsa başlangıçtaki doza geçilmelidir.

• Ne zaman hekime başvurulmalı?
  • Kronik kabızlık yaşayan çocuklarda amaç dışkılamanın her gün yumuşak ve ağrısız şekilde olmasını sağlamaktır. Günlük bağırsak hareketlerinin olması rektumda tekrar dışkı birikimini önler, kalın bağırsağın normal şekle ve kas tonusuna ulaşmasını sağlar. Kabızlık çocuklarda ateş, kusma dışkıda kan kilo kaybı iştahsızlık gibi birçok soruna yol açabilir. İki haftayı geçen kabızlığa ateş, kusma, dışkıda kan, batında şişlik, barsakların anüsten dışarı çıkması gibi bulgular da eşlik ediyorsa mutlaka hekime başvurulmalıdır.

• Kabızlığı önlemek için ne yapılmalı?
  • Çocuk lifli gıdalardan zengin beslenmelidir. Tuvalet eğitimi almış çocukların her öğün sonrası tuvalette 5-10 dakika oturması sağlanmalıdır. Çünkü dolu mide dışkılama ihtiyacı hissettirir. Çok küçük çocukların lazımlık kullanması veya duvara yüzlerini dönmeleri daha rahat oturmalarını sağlar. Küçük çocukların tuvalette rahat oturması için ayaklarının altına küçük bir tabure kullanılması ve dizlerinin kalçadan hafif yukarıda olması faydalıdır. Ilık bir içecek veya ılık banyo sonrası tuvalette oturmak dışkılama hissini artırır.  Kabızlık sonrası da istemsiz olarak kaka kaçırabilir (enkoprezis). Bu durumda çocuğa ceza verilmemeli ve utandırılmamalıdır.