Ergonomi Nedir?

Ergonomi insanın doğasını ve özelliklerini inceleyerek bunlara uygun yaşam ve çalışma ortamları sağlamayı amaçlayan bilim dalıdır. Kısaca fiziksel çevrenin ve çalışma koşullarının insana uyumlu hale getirilmesi diyebiliriz. Yani işçinin işe değil işin işçiye uydurulmasıdır.

Ergonomide amaç nedir?

Amaç kaza ve yaralanmaları, insan vücudunun yanlış kullanımına bağlı meydana gelen hastalık ve sakatlıkları önlemek ve iş hayatında verimlilik, kalite, güvenlik, konfor ve üretkenliği artırmaktır.

Bir fabrikada ergonomi açısından nelere dikkat edilmeli?

• Ayrıntılı işlerin olduğu ve yakın kontrolün yapıldığı çalışmalarda tezgah ağır işlere göre daha aşağıda bulunmalıdır. Montaj işlerinde gelen parçalar işe uygun bir pozisyonda olmalı ve işçi kas gücünün büyük bir kısmını işi için harcamalıdır.
• El aletleri sakatlanmaya ve kazaya neden oluyorsa değiştirilmeli veya düzeltilmelidir. İşçiler bu alanda çok güzel fikirlere sahip olabilirler.
• İşçinin yaptığı iş uzun süreyle ters harekete, uzanmaya, dönmeye neden olmamalıdır.
• İşçiler uygun kaldırma yöntemleri konusunda eğitilmelidir. Yapılacak iş kaldırma ve taşımaları en aza indirecek şekilde planlanmalıdır.
• Oturarak çalışma azaltılmalıdır Çünkü ayakta çalışma oturarak çalışmaya göre daha az yorgunluğa sebep olur.
• Tekrarlanan işlerde işçiler rotasyona girmelidir. Böylece işçilerin aynı kasları kullanması ve sıkıcılık önlenmiş olur.
• İşçiler ve kullandıkları makinalar iyi yerleştirilerek gereksiz performans kayıpları ve vücut zorlamaları önlenmelidir.
• Çalışma alanı işçiyle birlikte işin gerektirdiği koşullara göre etkin bir şekilde tasarlanmalıdır. Bir çalışma ortamı düzenlenirken vücut ölçülerinin bilinmesi çok önemlidir.

Yükseklik ve mesafeler nasıl ayarlanmalı?

• Baş yüksekliği: En uzun boylu işçinin çalışabilmesi için gerekli alan hazırlanmalıdır. Görüntü ekranları ve kontrolleri, aşağıya doğru bakmak daha kolay olduğundan göz seviyesinin altına yerleştirilmelidir.
• Omuz yüksekliği: Kontrol panelleri işçinin bel hizasıyla omuz hizası arasına yerleştirilmelidir. Sık kullanılan cisim ve malzemelerin omuz seviyesinin üstünde olmamasına dikkat edilmelidir.
• Kol uzanma mesafesi: Malzemeler en kısa kolun yetişebileceği uzaklıkta olmalı, malzemelere uzanırken eğilme veya bükülme yapılmamalıdır. Uzun boylular malzemelere ulaşırken aşağıya doğru eğilmemelidir. Malzemeler vücudun ön kısmına yakın olmalıdır.
• Dirsek yüksekliği: Çalışma yüzeyi yüksekliği yapılan işin niteliğine göre ayarlanarak masanın altında veya üstünde olmalıdır.
• El yüksekliği: Kaldırılan malzemelerin el ve omuz yüksekliği arasında olduğuna dikkat edilmelidir.
• Ayak uzunluğu: Sandalye yüksekliği ve çalışma yüzeyi yüksekliği (masa veya tezgah) bacak uzunluğuna göre ayarlanmalıdır. Özellikle boyu uzun olanların rahat hareket edebileceği ve uzanabileceği yeterli alan bırakılmalıdır. Ayakların altına konulacak alçak bir platform sayesinde ayaklar sarkmaktan kurtulur ve vücudun pozisyonu kolay değiştirilebilir.
• El büyüklüğü: Kullanılan araç gereçler ele tam olarak oturmalıdır. Büyük eller için büyük, küçük eller için küçük malzemeler seçilmelidir. Büyük eller için yeterli hareket alanı sağlanmalıdır.

Oturarak çalışanlarda nelere dikkat edilmeli?

• İşçi tüm alanlara rahatlıkla ulaşabilmeli ve vücudu eğilip bükülmemelidir.
• En iyi oturma pozisyonu işçinin önündeki ve yanındaki çalışma alanına karşı dik olmasıdır.
• Çalışma masası ve sandalye iyi tasarlanmalı ve çalışma düzeyiyle dirsek aynı yükseklikte bulunmalıdır.
• Sırt dik, omuzlar rahat olmalıdır.
• Mümkünse dirsek, el ve kollar için ayarlanabilir destekler kullanılmalıdır.

Çalışma sandalyesinin özellikleri nasıl olmalı?

• İleri geri gidebilmeli, 360 derece dönebilmeli, yüksekliği ve sırt desteği ayarlanabilmeli, bel eğimini desteklemeli, oturma yüzeyi yandan kalçalara baskı yapmamalıdır.
• Kol destekleri çıkarılabilir olmalıdır.
• Oturma alanı hava alıp verebilen bir kumaş ile kaplanmış olmalıdır.

Sandalyede nasıl oturulmalı?

• Çalışanın masa altında ayaklarını uzatabileceği ve vücut hareketini kolaylıkla değiştirebileceği alan olmalıdır.
• Ayaklar düz olarak yere temas etmeli, diz 90 derece açılı olmalı, sandalyede beli destekleyen parça bulunmalı, sırt dik, omuzlar rahat, dirsekler 90 derece açılı ve bilekler doğal pozisyonda tutulmalıdır.
• Ayaklar yere temas etmiyorsa altına bir destek yerleştirilmelidir.
• Baş doğal pozisyonda tutulmalı, öne doğru eğilmemelidir.
• Çalışan kişi tüm alanlara rahatlıkla ulaşabilmeli ve bu sırada vücudu eğilip bükülmemelidir.
• Oturma şekli sürekli değiştirilmelidir.

Ayakta çalışırken nelere dikkat edilmelidir?

• Eğer bir iş mutlaka ayakta çalışmayı gerektiriyorsa çalışan kişinin yakınında belirli aralıklarla oturabileceği bir sandalye veya tabure bulunmalıdır.
• İşçi kollarının uzanabileceği alanların dışına çıkmamalı ve bu alan dışına ulaşmak için sırtı dönme, eğilme ve uzanma hareketleri yapmamalıdır.
• Çalışma masası veya tablasının yüksekliği ayarlanabilir olmalıdır.
• Ayak dinlenme destekleri acı ve ağrı hislerini engeller ve işçinin pozisyon değiştirebilmesine olanak sağlar. Ayak yüksekliğinin zaman zaman değişmesi sırt ve bacaklardaki acı ile ağrıları önler.
• İşçiler sert olmayan bir malzeme (mat) üzerinde çalışmalıdır. Beton veya metal yüzeyler şokları absorbe eden malzemeyle kaplanmalı, yerler temiz, düz ve kaymaz olmalıdır.
• Ayakta iş yapan işçiler alçak topuklu ve tabanı destekli iş ayakkabısı giymelidir.
• İşçi pozisyonunu değiştirebilmek için yeterli diz hareketi yapabilmeli, bunun için gerekli alan bulunmalıdır.
• İşçi işine uzanmamalı ve vücudunun önünde 20-30 cm’lik bir uzaklıkta çalışmalıdır.
• Yüz işe dönük olmalı, vücut işe yakın bulunmalı, dönüşler bel ve omuz bükülerek değil, ayaklar üzerinde tüm vücut döndürülerek sağlanmalıdır.

Ağır fiziksel çalışma koşullarında nelere dikkat edilmeli?

• Ağır iş işçinin fiziksel kapasitesini aşmamalıdır.
• Ağır işler gün içine yayılmalı ve arada hafif işler yapılmalıdır.
• Günlük çalışma içinde istirahat periyotları bulunmalıdır.
• Yükün ağırlık merkezi çalışana yakın olacak şekilde planlanmalıdır.
• Vücudun eğilmesini engellemek için depolama yapılan yer bel hizasında veya daha yukarda olmalıdır.
• Yük, bel yüksekliğine kadar mekanik kaldıraçlarla taşınmalıdır.
• Yükü transfer etmek için kemer, kayış ve el tutamakları kullanılmalıdır.
• Yük taşıma için daha fazla kişi görevlendirilmelidir.
• Yük daima vücudun önünde bulunmalıdır.
• Tüm vücutla birlikte dönmek için yeterli alan sağlanmalıdır.
• Dönüşler vücut ekseni üzerinde değil ayak hareketiyle yapılmalıdır.

Uzm. Dr. Tufan ÖZDEM

Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon