Serebral Palsi Nedir? Serebral Palsinin Belirtileri Nelerdir?

Serebral palsi (SP) doğum sırasında çocuğun beyninin bir süre oksijensiz kalması sonucu beyinde meydana gelen hasarın yol açtığı bir rahatsızlıktır. Ülkemizde SP görülme sıklığı yaklaşık binde 5’tir. İkiz, üçüz ya da erken doğumlarda görülme sıklığı artar.

Tipleri nelerdir?

En sık görülen şekli kol ve bacaklarda aşırı kasılmalarla birlikte ortaya çıkan spastik tipidir. Ayrıca başka istemsiz hareketlerle birlikte ortaya çıkan atetoid veya ataksik tipin yanı sıra kasılmaların çok az olduğu hipotonik tipte veya bunlardan ikisinin bir araya geldiği karışık tiplerde de görülebilir. %30 kadarında zihinsel gerilik görülebilir.

Belirtileri nelerdir?

Beyinde etkilenen merkezlerin büyüklüğüne ve yerine göre farklı belirtilerle ortaya çıkabilir. İlk belirtiler genellikle çocuğun gelişimi sırasında oturma ve ayakta durmasının gecikmesiyle anlaşılır. Bu konuda anne babaların çok dikkatli olmaları gerekir. Çocuğun gelişim takvimini bilmek ve bunu takip etmek önemlidir. Sağlıklı bir çocuğun gelişimindeki başlıca evreleri şu şekilde özetleyebiliriz:

• 1’inci ayda havada yürüme hareketi yapar.
• 2’nci ayda başını beş saniye kadar dik tutar, annesi konuşunca bakar.
• 3’üncü ayda el ve ayaklarıyla oynar, gülümser, kısa göz temasları kurar.
• 6-9’uncu ayda destekle oturabilir, yüz üstü dönebilir.
• 9-12’nci ayda yüz üstünden oturabilir duruma geçebilir, emekler, ismini tanır, baş-baş yapar.
• 12- 15’inci ayda yürüyebilir.

Ne zaman bir hekime başvurmak gerekir?

Bu gelişmelerde gecikme ve kollarda- bacaklarda anormal kasılmalar görülüyorsa, gözlerde belirgin şaşılık, bakışlarda donukluk varsa derhal bir uzman hekime başvurmak gerekir. Tanı konulduktan sonra en kısa zamanda rehabilitasyon egzersizlerine başlanmalıdır.

Nasıl tedavi edilir?

SP (Serebral Palsi) hastalığı olan çocuğun tedavisi bir ekip işidir ve son derece karmaşık bir süreçtir. Bu ekipte Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon uzmanı hekimin yanı sıra Fizyoterapist, Ergoterapist, özel eğitimci, Ortopedist, Ortez Uzmanı, Psikolog ve anne baba ayrı ayrı görev üstlenmelidir. Fizik tedavi ve uğraşı tedavi yöntemleri, nörogelişimsel tedavi, fonksiyonel becerilerin kazandırılması, ortez adı verilen yardımcı yürüme cihazları ve uyarlanmış araçlar genel rehabilitasyon yöntemlerini oluştururlar.

Hekimin rolü ve sorumluluğu, çocuğa ve ailesine uygun doğru tedavileri sunmak, çocuğun fonksiyonlarını artırmaya çalışmaktır. Tedavi amaçları her çocuk için özgün olarak belirlenmeli ve aileye ayrıntılı bilgi verilmelidir. Tedavide en önemli husus her gün yeterli germe egzersizlerinin yapılması ve düzgün duruş ile oturuşun sağlanmasıdır.

SP’li çocuklarda en çok dikkat edilmesi gereken ortopedik sorunlardan birisi skolyoz gelişimidir. Özellikle her iki kolu ve bacağı birden spastik olan çocuklarda bu durumla daha sık karşılaşılır. Belli aralıklarla skolyoz açısı ölçülerek çocuk takip edilmeli, gerekirse korse kullanılmalıdır.

Tedavi sonunda ne derecede iyileşme sağlanır?

Oturma potansiyeli yürüme yeteneği hakkında iyi bir göstergedir. İki yaşından önce bağımsız olarak oturabilen çocuklar sonunda cihazlı ya da cihazsız bir şekilde yürümeyi başarabilir. Dört yaşına kadar bağımsız oturamayanlar ise nadiren yürüyebilir. İki bacağı birden spastik olanların (diplejik) yaklaşık %75’i cihazla yürüyebilecek hale ulaşabilir. Hemipleji, yani bir kol ve bir bacağı spastik olan çocukların çoğunluğu 3-4 yaşına kadar yürüyebilecek duruma gelebilir.

Tedavide hangi egzersiz yöntemleri kullanılır?

Tedavide kullanılan birçok egzersiz yöntemi vardır. Bunların başlıcaları şunlardır:

• Bobath yöntemi
• İletişimsel eğitimi (Peto)
• Vojta tekniği
• Phelps tekniği
• Rood tekniği
• Doman tekniği

Bunların içinde en çok kullanılan Bobath tekniğidir.

Tedavide cerrahi yöntem uygulanabilir mi?

Çocuktaki çeşitli kas ve eklem problemleri tedavinin başarısını engelleyecek düzeyde ilerlemiş olabilir. Bu durumda ortopedik cerrahi yöntemlerine başvurulur. Kalça, diz ve ayak bileğindeki kaslara veya tendonlara ameliyat yapılabilir. Ayakları çok çarpık çocuklarda ortopedik ameliyatlar gerçekleştirilebilir. Ancak bu kararı verirken çocuğun yürüme potansiyelini göz önünde bulundurmak gerekir.

Ortez ne zaman kullanılır?

SP’li çocuklarda ayakta durma ve yürümeyi kolaylaştırmak için ortez adı verilen çeşitli destek cihazları kullanılabilir. En sık kullanılan ortezlerin başında ayak bileğini içine alan ve AFO adı verilen plastik destekler gelir. Kasılmaları fazla olan çocuklarda daha sert plastikten yapılan DAFO ortezleri tercih edilmelidir. Bükük dizle ayakta durabilen çocuklarda ise GRAFO adı verilen, dizlere destek sağlayan ortezler kullanılmalıdır. Desteksiz ayakta duramayan çocukların evdeki tedavilerini kolaylaştırmak için ayakta durma sehpası kullanılabilir.

Alternatif tedavi yöntemleri nelerdir?

Son yıllarda klasik egzersiz tedavilerinin yanı sıra tedavi merkezlerinde yeni teknolojik gelişmeler paralelinde bazı alternatif tedavi sistemleri geliştirilmiştir. Bu sistemler içinde en önemlisi robotik yürüme sistemleridir. Pediatrik Lokomat adıyla bilinen bu sistem yürüme eğitimini kolaylaştırmada ve düzgün bir yürüme kalıbı kazandırılmasında çok etkilidir.

Sanal gerçeklik ekranı karşısında robot sistemi giydirilen çocuk oyun oynar gibi yürüme egzersizleri yapar. Böylece istenilen yoğunluk ve sürede yürüme egzersizini sıkılmadan yerine getirmiş olur. Diğer taraftan paraşüt askıları sistemi, Visio gait, kol robotu gibi diğer yeni teknoloji ürünü tedavi sistemleriyle de çocuklara farklı egzersizler yaptırılabilir. Evde veya dışarıda oyun tarzında yapılan egzersizler, yüzme eğitimi ve ata binme gibi değişik etkinlikler çocuğun motivasyonuna yardımcı olur.

Bu süreçte ailelere düşen görev nedir?

SP rehabilitasyonu uzun zaman ve emek isteyen bir süreçtir. Bu süreç içinde aileler yılmadan çocuğun eğitimiyle ilgilenmek durumundadır. Diğer taraftan pek çok aile, bu süreci kısaltmak için kulaktan dolma bilgilerle mucize tedaviler aramaya başlarlar. Ancak yukarda anlattığımız gibi SP’de mucizeye yer yoktur. Bunun yerine çok çalışma, sabır ve azim isteyen, mutlaka uzman hekim ve terapist gözetiminde yürütülen bilimsel ve çağdaş teknolojiye uygun bir tedavi programına uymak gerekir.

Uzm. Dr. Tufan ÖZDEM

Fizik Tedavi Rehabilitasyon